ਨੱਪੇ-ਪੀੜੇ :: ਲੇਖਕ : ਜ਼ਿਆ ਬੱਟ

ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਕਹਾਣੀ : ਨੱਪੇ-ਪੀੜੇ :: ਲੇਖਕ : ਜ਼ਿਆ ਬੱਟ
ਉਰਦੂ ਤੋਂ ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ, ਜੈਤੋ

ਉਮੀਦ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?...ਸੱਚ-ਝੂਠ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ, ਅਸਲੀਅਤ ਦੀ ਪਛਾਣ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਜਾਂ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ¸ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਣਦਾ। ਪਰ ਏਨਾ ਜ਼ਰੂਰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਚਾਲੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਇਕ ਉਮੀਦ ਹੇਠ ਹੀ ਉਸਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਕਈ ਮਸਲੇ ਨੱਪੇ-ਪੀੜੇ ਪਏ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਚਾਲ੍ਹੀ ਦਿਨ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੁਜ਼ੂ (ਨਮਾਜ਼ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੂੰਹ, ਹੱਥ-ਪੈਰ ਵਗੈਰਾ ਧੋਣਾ) ਕਰ ਆਉਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੋਟਾਂ ਵਾਲਾ ਥੈਲਾ ਨਾ ਫੜਾਇਆ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿਚੋਂ ਕੋਈ ਬਟੂਆ ਹੀ ਥਿਆਇਆ ਤਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵੱਲ ਬੜੀਆਂ ਹਸਰਤ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕਿਆ ਸੀ¸ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਇੰਜ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਹਾ, 'ਮੰਗ ਕੀ ਮੰਗਣਾ ਏਂ' ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੱਛਾ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਅਲੋਕਾਰ ਭਾਣਾ ਹੀ ਵਰਤ ਜਾਏ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਵਜ਼ੂਦ ਹਵਾ ਵਿਚ ਘੁਲ-ਮਿਲ ਜਾਏ¸ਪਰ ਇੰਜ ਕਿੰਜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ?...ਦੇਹ ਏਨੀ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਲੱਤਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰ ਝੱਲਣਾ ਔਖਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਹ ਪੈਰ ਘਸੀਟਦਾ ਹੋਇਆ ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ...ਦਰਬਾਰ ਦੀਆਂ ਹੱਦਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਫਕੀਰਾਂ ਦੀ ਇਕ ਲੰਮੀ ਕਤਾਰ ਉਸ ਤੋਂ ਭੀਖ ਮੰਗਦੀ ਰਹੀ...ਡਾਢੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਰੱਖ ਕੇ, ਗ਼ਮ ਤੇ ਗੁੱਸੇ ਵਿਚ ਭੁੱਜਦਾ ਹੋਇਆ ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਰਿਹਾ।
ਅਚਾਨਕ ਇਕ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਚਿੱਟ-ਕਪੜੀਏ ਬੰਦੇ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਰਸਤਾ ਰੋਕ ਲਿਆ, “ਹਜ਼ੂਰ, ਦਾਤੇ ਦੇ ਨਾਂਅ 'ਤੇ ਮਿਹਰ ਕਰੋ। ਬੜੇ ਮੰਦੇ ਹਾਲ ਨੇ...ਖ਼ੁਦਾ ਦੀ ਸੌਂਹ ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤੌਬਾ ਕਰ ਲਵਾਂਗਾ¸ਅੱਜ ਦਸ ਦਿਓ ਕੀ ਆਵੇਗਾ?” ਖਿਝ ਕੇ ਉੁਸ ਨੇ ਭੈਣ ਦੀ ਗਾਲ੍ਹ ਕੱਢੀ ਸੀ ਤੇ ਕੜਕ ਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਦਫ਼ਾ ਹੋ ਜਾ ਸੱਟੇਬਾਜਾ।” ਤੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਦੇ ਸਾਥੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਨੱਠ ਚੱਲ, ਕੰਮ ਬਣ ਗਿਐ। ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਫੁਰਮਾਅ ਦਿੱਤੈ¸ਭੈਣ ਦੀ ਬਿੰਦੀ ਤੇ ਗਾਲ੍ਹ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ ਦਾ ਚੌਕਾ, ਯਾਨੀ ਕਿ ਚਾਰ ਮੁੰਡਾ ਵੱਟ 'ਤੇ ਪਿਐ...।”
ਦਰਬਾਰ ਤੋਂ ਘਰ ਤੀਕ ਸਿਰਫ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਮਿੰਟ ਦਾ ਰਸਤਾ ਸੀ¸ਅੱਜ ਇਹ ਵੀ ਮੁੱਕਣ ਦਾ ਨਾਂਅ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੈ ਰਿਹਾ। ਬਾਜ਼ਾਰ ਦੀਆਂ ਰੌਸ਼ਨੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਲੰਘਦੇ ਨੂੰ ਘਬਰਾਹਟ ਜਿਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਜ਼ਖਮੀ ਰੂਹ ਨਾਲ ਗਲੀ ਦਾ ਮੋੜ ਮੁੜਦਿਆਂ ਇੰਜ ਲੱਗਿਆ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਨਾਲ ਨਾਲ ਤੁਰਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭੌਂ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਸ਼ਾਹ-ਕਾਲਾ ਬੰਦਾ ਉਲਟੇ ਪੈਰੀਂ ਪਿਛਾਂਹ ਵਲ ਵਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਦਿਸਿਆ। ਉਹ ਸਹਿਮ ਗਿਆ। ਦੇਹ ਨੂੰ ਕੰਬਣੀ ਛਿੜ ਪਈ। ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਤੁਰਦਾ ਹੋਇਆ ਬਿਜਲੀ ਦੇ ਖੰਭੇ ਹੇਠ ਜਾ ਖਲੋਤਾ। ਉਹ ਪਰਛਾਵਾਂ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਕੁਆਰਟਰਾਂ ਦੀ ਹੱਦ ਵਿਚ ਪੈਰ ਧਰਿਆ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਜੈਕੀ ਭੌਂਕ ਕੇ ਪਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਲੇਟ ਆਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਜੈਕੀ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਏਨੀ ਤਿੱਖੀ ਸੀ ਕਿ ਹਰਫਲ ਦੇ ਡਿੱਗ ਹੀ ਪਿਆ ਸੀ ਉਹ। ਚੂਲੇ ਉੱਤੇ ਕਰਾਰੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ...ਫੇਰ ਔਖਾ-ਸੁਖਾਲਾ ਉਠਿਆ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਕੁਆਟਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਬਾਹਰਲਾ ਬੂਹਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੀ, ਹਰ ਵੇਲੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਂਜ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਚੁਰਾਇਆ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲਾ ਹੈ ਹੀ ਕੀ ਸੀ ? ਉਸ ਸੋਚਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਪਤਨੀ ਦੇ ਸਿਰਹਾਣੇ ਪਿਆ, ਨਿੰਮ੍ਹਾਂ-ਨਿੰਮ੍ਹਾਂ ਬਲ ਰਿਹਾ, ਹਰੀਕੇਨ ਲੈਂਪ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਰਾਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਸਟੋਰ ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਮੁਸੱਲੇ (ਨਮਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਵਿਛਾਇਆ ਹੋਇਆ ਆਸਨ) ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਇੱਥੇ ਉਹ ਇਬਾਦਤ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਰਾਤੀਂ ਸੌਂ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੁਸੱਲੇ ਉੱਤੇ ਪਈ ਤਸਬੀਅ (ਮਾਲਾ) ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਇਕ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਦਿਤਾ। ਅੱਜ ਉਹ ਬੜਾ ਉਦਾਸ ਸੀ। ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਤੇ ਯਾਰ-ਮਿੱਤਰ ਚੇਤੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ...ਪਰ ਸੱਚਾ ਹਮਦਰਦ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿਸ ਰਿਹਾ।
ਉਹ ਆਪਣੇ ਮੋਏ ਹੋਏ ਪਿਓ ਨੂੰ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਦੀ ਮਰ ਚੁੱਕੀ ਮਾਂ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਮਾੜਾ ਸਲੂਕ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਭੈਣ ਵੀ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਆਪਦੇ ਘਰ ਮੌਜਾਂ ਮਾਣਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੁੱਛਦੀ। ਉਸ ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਉੱਕਾ ਹੀ ਅੱਖਾਂ ਫੇਰ ਲਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਦਾ ਉਹ ਮੁਅੱਤਲ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਭਾਰ ਵੰਡਾਅ ਸਕਦੀ ਸੀ¸ਉਸ ਦੀ ਕੁੜੀ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਆਪਣੇ ਮੁੰਡੇ ਲਈ ਲੈ ਜਾਂਦੀ¸ਪਰ ਉਹ ਤਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ 'ਤੇ ਤਬੁਸਰੇ ਈ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ। ਉਸ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਏ ਕਿ ਇਸ ਮਜ਼ਬੂਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਭੱਜ-ਨੱਠ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱÎਚਿਆਂ ਖਾਤਰ ਹੀ ਕਰਦਾ ਪਿਆ ਵਾਂ। ਪਰ ਇਹ ਦੁਨੀਆਂ ਵਾਲੇ ਸਿਰਫ ਨਤੀਜੇ ਵਿੰਹਦੇ ਨੇ ਤੇ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਧਾਰਨਾ ਬਣਾ ਬਹਿੰਦੇ ਨੇ। ਉਸ ਨੇ ਹਊਕਾ ਜਿਹਾ ਭਰਿਆ ਤੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਝਾਤ ਮਾਰੀ...ਸਾਹਮਣੇ ਦੋ ਮੰਜਿਆਂ ਉੱਤੇ ਛੇ ਕੇਚੂਏ ਜਿਹੇ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੁਆਲੇ ਲੱਤਾਂ-ਬਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁੰਡਲੀਆਂ ਮਾਰੀ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਤੀਜੇ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਸਿਰਫ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਉਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਢਿੱਡ ਹੀ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਾਪਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਮਾਸ ਖੁਰ-ਖੁਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ। ਛੀਏ ਬਾਲ ਨਾ ਜਿਉਂਦਿਆਂ ਵਿਚ ਸਨ, ਨਾ ਮੋਇਆਂ ਵਿਚ...ਉਹ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦੇ 'ਕੁੰਬੇ-ਅਜਨੀ' (ਮੇਰਾ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਜਿਊਂ ਪਵੋ) ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿਚ ਸਨ...ਤੇ ਉਹ ਆਪ 'ਕੁੰਬੇ-ਅਜਨੀ' ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਕਿੱਥੇ ਦਾ ਕਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਸੀ।
...ਮਾਯੂਸ ਤੇ ਹਸਰਤ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਸਾਹਮਣੀ ਅਲਮਾਰੀ ਉੱਤੇ ਟਿਕ ਗਈਆਂ...ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਤੱਕ ਬੂਹੇ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੱਗ ਸਕੇ। ਅਲਮਾਰੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਨਸ਼ਾਦਰ, ਬੀਰ-ਬਹੂਟੀਆਂ ਦਾ ਤੇਲ, ਇਟਸਿਟ ਦੇ ਪੱਤੇ (ਜਿਹੜੇ ਹੁਣ ਸੁੱਕ ਚੁੱਕੇ ਸਨ), ਕਈ ਹੋਰ ਜੜਾਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਟੁਕੜਾ ਕਿਤੋਂ ਕਾਲਾ, ਕਿਤੋਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਤੇ ਕਿਤੋਂ ਸਾਫ ਸੀ। ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਇਸ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਪੀਸੀਆਂ ਮਿਰਚਾਂ ਵਿਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਪੂਰੇ ਚਾਲੀ ਵਾਰ ਗੋਹਿਆਂ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿਚ ਤਾਪਿਆ ਸੀ ਉਸ ਨੇ, ਤੇ ਏਨੀ ਵਾਰੀ ਹੀ ਗਊ ਦੇ ਦੁੱਧ ਦੀ ਖੱਟੀ ਲੱਸੀ ਵਿਚ ਠੰਡਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਫੇਰ ਇਕ ਕੁਠਾਲੀ ਵਿਚ ਉਸ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੀਆਂ, ਅੱਧੇ ਤੋਲੇ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ, ਵਾਲੀਆਂ ਰੱਖ ਕੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਫਾਰਮੂਲੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਸ਼ਾਦਰ, ਬੀਰ-ਬਹੂਟੀਆਂ ਦਾ ਤੇਲ ਤੇ ਹੋਰ ਜੜਾਂ-ਬੂਟੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਵਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਗੋਹਿਆਂ ਦੀ ਅੱਗ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ¸ਪਰ ਸੋਨਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬਣ ਸਕਿਆ, ਬਲਿਕੇ ਤਾਂਬੇ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਵੀ ਗਵਾਚ ਗਈ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦੇ ਉਸਤਾਦ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਤਾਂ ਤਾਂਬਾ ਸ਼ੁੱਧ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਦੂਜਾ ਅੱਗ ਘੱਟ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ।...ਤੇ ਪਿਛਲੀ ਵਾਰੀ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੀ ਅਗੂੰਠੀ ਹੜਪ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਅੱਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ...ਤੇ ਤਾਂਬੇ ਦੇ ਅਸ਼ੁੱਧ ਹੋਣ ਦਾ ਭੇਦ ਤਾਂ ਦੂਜੀ ਵਾਰੀ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਤੇ ਫੇਰ ਸ਼ੁੱਧ ਤਾਂਬੇ ਦਾ ਇਕ ਟੁਕੜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਲੋਕੋ ਸ਼ੈਡ ਵਿਚ ਉਸ ਉੱਤੇ ਚੋਰੀ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਮੁਅੱਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱÎÎਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਕਿੱਥੇ ਜਾਵਾਂਗਾ? ਜੀ.ਪੀ. ਫੰਡ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਿਆਂ ਨਾਲ ਤਾਂ ਕਰਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਥਣੇ। ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਜੇ ਮੈਂ ਵੀ ਸੈਦੇ ਵਾਂਗ ਕੋਈ ਵੱਡਾ ਡਾਕਾ ਮਾਰਦਾ?...ਉਸ ਨੇ ਡਾਕੇ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਭੈਣਾ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਤੇ ਠਾਠ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਿਤਾਈ ਸੀ। ਮਰਨਾ ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਨੇ ਹੀ ਹੈ¸ਕੀ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਣਾ ਸੀ ਜੇ ਮੈਂ ਵੀ ਕਿਸੇ ਪੁਲਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ? ਤਾਂਬਾ ਚੋਰ ਕਹਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਤਾਂ ਹਾਫਿਜ਼ ਵਾਂਗ ਸਮਗਲਿੰਗ ਦਾ ਧੰਦਾ ਹੀ ਕਰ ਲੈਂਦਾ¸ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਅੱਜ ਇਸ ਸਭਿਅਕ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਜਦ ਹਾਫਿਜ਼ ਮਰਿਆ ਸੀ, ਅੱÎÎਧਿਓਂ ਵੱਧ ਸ਼ਹਿਰ ਉਸ ਦੇ ਜਨਾਜ਼ੇ ਨਾਲ ਗਿਆ ਸੀ¸ਮੇਰੀ ਲਾਸ਼ 'ਤੇ ਤਾਂ ਕਫ਼ਨ ਪਾਉਣ ਵੀ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ।
ਫੇਰ ਚਿਰਾਗ ਦੀਨ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਪਣੀ ਲਾਸ਼ ਦੇਖੀ, ਉਹ ਬਰੜਾਇਆ, “ਓ ਮੁਹੱਲੇਦਾਰੋ! ਜਿਊਂਦੇ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੀ ਬਾਤ ਨ੍ਹੀਂ ਪੁੱਛੀ, ਅੱਜ ਮੇਰੀ ਲਾਸ਼ ਲਈ ਕਫ਼ਨ ਦਾ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਰਨ ਡਹੇ ਓ, ਕਿਉਂ?” ਬੇਧਿਆਨੀ ਵਿਚ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਅਲਮਾਰੀ ਦੇ ਦੂਜੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਪਈ ਮਨੁੱਖੀ ਖੋਪੜੀ ਉੱਤੇ ਜਾ ਟਿਕੀਆਂ, ਜਿਹੜੀ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਕੁਝ ਵਧੇਰੇ ਹੀ ਖੌਫ਼ਨਾਕ ਲੱਗ ਰਹੀ ਸੀ¸ਇਕ ਵਾਰੀ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਨੇ ਹਨੇਰੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਕਬਰਸਤਾਨ ਵਿਚ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਉਸ ਖੋਪੜੀ ਉੱਤੇ ਵਜ਼ਾਇਫ (ਨਿਯਮ ਬੱਧ ਦੁਆ) ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਲੇਮਾਨੀ ਸੁਰਮਾ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਪਰ ਮੰਦੇ ਭਾਗਾਂ ਨੂੰ ਸੱਤਵੀਂ ਰਾਤ ਹਨੇਰੀ ਨੇ ਦੀਵਾ ਬੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਮੁੜ ਦੀਵਾ ਬਾਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿਚ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਦੁਆਲੇ ਖਿੱਚੀ ਹੋਈ ਕਾਰ ਟੁੱਟ ਗਈ ਸੀ, ਤੇ ਫੇਰ ਖੌਫ਼ਨਾਕ ਸ਼ਕਲਾਂ ਤੇ ਚੀਕਾਂ ਨੇ ਘਰ ਤਕ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੀ ਖੜਖੜਾਹਟ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਫੇਰ ਸਹਿਮ ਗਿਆ, ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ, ਪੈਰ ਸੁੰਨ ਹੁੰਦੇ ਜਾਪੇ ਤੇ ਦਿਮਾਗ ਸਿਲ-ਪੱਥਰ ਹੋ ਗਿਆ।...ਰੂਹ ਨੇ ਦੇਹ ਦਾ ਸਾਥ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ¸ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਦੀ ਰੂਹ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹਨੇਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੀ, ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵਲ ਵਧੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਕ ਲੰਮੇ ਸਫਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਨੂੰ ਜਲ-ਤਰੰਗ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਆਵਾਜ਼ ਵੱਲ ਪਰਤ ਕੇ ਦੇਖਿਆ¸ਸੈਦਾ ਆਪਣੇ ਖਾਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਸੀਟੀ ਵਜਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਦੇ ਲਾਗਿਓਂ ਲੰਘਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ, ਪਰ ਅਲਗੋਜਿਆਂ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਧੁਨ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚ ਲਿਆ¸ਪੂਰੀ ਮਸਤੀ ਵਿਚ ਝੂੰਮਦਾ ਹੋਇਆ ਹਾਫਿਜ਼ ਦੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਦੇਖਦਿਆਂ ਅੱਖੋਂ ਓਹਲੇ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹ ਜ਼ਰਾ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਤਾਂ ਇਕ ਰੂਹ ਕਰਾਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਨਜ਼ਰ ਆਈ¸ਇਹ ਕਰਮੂ ਗੁੱਜਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਹਾਲਾਤ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਖੁਦਕਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਕੁਝ ਫਾਸਲੇ 'ਤੇ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਸੂਰਤ ਵਾਲਾ ਅਬਦੁੱਲਾ ਖੜ੍ਹਾ ਦਿਸਿਆ¸ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ ਨੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਧੀ ਅਗਵਾਹ ਕਰ ਲਈ ਸੀ।...ਤੇ ਮੁਨਸ਼ੀ ਜੀ, ਪੂਰੇ ਹਿਰਖ ਨਾਲ ਉਸ ਉੱਤੇ ਬੁੱਕ ਕੇ ਅਗਾਂਹ ਲੰਘ ਗਏ। ਹੁਣ ਚਿਰਾਗ ਦੀਨ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਕੁਝ ਚਿਰ ਲਈ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਚੱਕਰ ਲਾਉਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਦੀ ਰੂਹ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਥੋਂ ਖਿਸਕ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਵਿਚ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਧਰਤੀ ਦੀ ਖਿੱਚ ਵਿਚ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਸਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਭੁੱਖ ਲੱਗੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ। ਉਹ ਦਰਗਾਹ ਦੇ ਤਬਰਕ ਖਾਨੇ (ਲੰਗਰ ਘਰ) ਵਿਚ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਤਬਰਕ ਖਾਨੇ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱÎÎਚਿਆਂ ਲਈ ਖਾਣਾ ਲਿਜਾਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ।
ਜੁਮੇਂ ਰਾਤ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਪਲਾਅ ਦੀਆਂ ਦੇਗਾਂ ਧੜਾ-ਧੜ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਦੋ ਸੇਵਾਦਾਰ ਬਿਲਕੁਲ ਮਸ਼ੀਨੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਾਵਲਾਂ ਵਿਚੋਂ ਮੀਟ ਦੀਆਂ ਬੋਟੀਆਂ ਵੱਖ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਸਾਦੇ ਚਾਵਲ ਬਾਹਰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਵਰਤਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜ ਰਹੇ ਸਨ। ਚਿਰਾਗ ਦੀਨ ਨੇ ਲਲਕਰਾ ਜਿਹਾ ਮਾਰਿਆ, “ਇਹ ਕੀ ਕਰਨ ਡਹੇ ਓ ਓਇ...ਤਬਰਕ ਵਿਚ ਵੀ ਹੇਰਾ-ਫੇਰੀ?” ਪਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ। ਇਕ ਸੇਵਾਦਾਰ ਮੀਟ ਦੀ ਭਰੀ ਹੋਈ ਬਾਲਟੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਧਰ ਲੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਗੁੱਸੇ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪੀਤਾ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਤੇ ਮੈਨੇਜਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ ਤਾਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਉੱਥੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮੈਨੇਜਰ ਸਾਹਿਬ ਉਪਰ ਖਜਾਨਾ ਗਿਣਨ ਗਏ ਹੋਏ ਨੇ। ਉਪਰ ਜਾ ਕੇ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਵੱਡੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ, ਸਿਰਫ ਇਕ ਇਕ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁੱਟੀਆਂ ਗਿਣੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ¸ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੋੜ ਇੱਕੀ ਹਜ਼ਾਰ ਬਣਿਆਂ। ਅਮਲੇ ਦੇ ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਫੜੇ ਕਾਗਜ਼ ਉੱਤੇ ਇੱਕੀ ਹਜ਼ਾਰ ਲਿਖ ਲਿਆ। ਜਦ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਟੀਆਂ ਸਮੇਟ ਕੇ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਬੋਲਿਆ, “ਸਾਹਬ ਜੀ, ਤਬਰਕ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਹੇਰਾ ਫੇਰੀ ਹੋਣ ਡਈ ਏ।” ਪਰ ਉਹ ਬਗ਼ੈਰ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤੇ ਆਪਣੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਆ ਗਏ ਤੇ ਰਜਿਸਟਰ ਵਿਚ ਕੈਸ਼ ਦਾ ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ ਦਰਜ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਉਦੋਂ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਹੈਰਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਇੱਕ ਇੱਕ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਵਾਲੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਗਿਆਰਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਦੀ ਰਕਮ ਭਰੀ¸“ਓਇ ਤੇਰਾ ਬੇੜਾ ਗਰਕ ਹੋਏ, ਅਹਿ ਕੀ ਕਰਨ ਡਿਹੈਂ ਤੂੰ?” ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਕੂਕਿਆ ਪਰ ਮੈਨੇਜਰ ਦੇ ਕੰਨ 'ਤੇ ਜੂੰ ਨਾ ਸਰਕੀ। ਗਵਾਹ ਨੇ ਰਜਿਸਟਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਬੈਂਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਸਾਰੇ ਨੋਟ ਇਕ ਥੈਲੇ ਵਿਚ ਪਾਏ ਤੇ ਬੈਂਕ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਬੈਂਕ ਵੋਚਰ ਵਿਚ ਵੀ ਅਸਲ ਨਾਲੋਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਘੱਟ ਰਾਸ਼ੀ ਭਰੀ ਗਈ ਸੀ। ਹੇਠਾਂ ਬੈਂਕ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦੀ ਸਮਝ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਹੋ ਕੀ ਰਿਹਾ ਸੀ? ਬੈਂਕ ਵਾਲਾ ਕਿਉਂ ਚੁੱਪਚਾਪ ਤੁਰ ਗਿਆ ਸੀ?
ਉਹ ਫੌਰਨ ਬੈਂਕ ਮੈਨੇਜਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਵੀ ਉਸ ਵੱਲ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, ਮੌਜ ਨਾਲ ਕੁਰਸੀ ਦੀ ਢੋਅ ਨਾਲ ਢੋਅ ਲਾਈ ਸਿਗਰੇਟ ਦੇ ਸੂਟੇ ਖਿੱਚਦੇ ਰਹੇ...ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਉਦੋਂ ਹੀ ਉਹ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵੀ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਆਣ ਵੜਿਆ। ਮੈਨੇਜ਼ਰ ਹੁਰਾਂ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਇਕ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਪਸਰ ਗਈ। ਬੈਂਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੇ ਪਿੱਛਲੀ ਗਿਣਤੀ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਦੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਹਜ਼ੂਰ ਆਪਣਾ ਦਸ ਪ੍ਰਸੈਂਟ ਕੱਟਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੂਰੇ ਨੌਂ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੁਹਾਡੇ ਬਣਦੇ ਨੇ।” ਤੇ ਇੰਜ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਨੋਟਾਂ ਦਾ ਇਕ ਬੰਡਲ ਉਸ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੈਨੇਜ਼ਰ ਨੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਦੀ ਫਰਮਾਇਸ਼ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਇਕ ਕੀਮਤੀ ਚਾਦਰ ਲਿਫਾਫੇ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭੇਂਟ ਕੀਤੀ। ਚੀਕ ਚੀਕ ਕੇ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦਾ ਗਲਾ ਹੀ ਬੈਠ ਗਿਆ¸ਉਸ ਨੂੰ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਸੁਲੇਮਾਨੀ ਸੁਰਮਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਆਪ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ। ਪਰ...ਪਰ ਇਹ ਲੋਕ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਰਹੇ? ਕੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਰੇਕ ਆਦਮੀ ਦੇ ਦਿਲ, ਅੱਖਾਂ ਤੇ ਕੰਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸੀਲਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨੇ?
ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਖਜਾਨੇ ਵਿਚ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪਾਈ ਰਕਮ ਨੂੰ ਖੁਰਦ-ਬੂਰਦ ਹੁੰਦਿਆਂ ਦੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਜੀ.ਪੀ.ਐਫ ਚੈਤੇ ਆ ਗਈ¸ਦੂਜੇ ਪਲ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦੀ ਬੇਕਰਾਰ ਰੂਹ ਸਬੰਧਤ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਸੀ। ਦੌਲਤ ਅਲੀ ਕਲਰਕ ਕਿਸੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਜੇ ਉਹ ਦੋ ਸੌ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੋਏ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਕਾਗਜ਼ਾਤ ਮੁਕੰਮਲ ਕਰਕੇ ਰਹਿਮਤ ਅਲੀ ਦੀ ਵਿਧਵਾ ਨੂੰ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀ ਰਕਮ ਇੱਕੋ ਦਿਨ ਵਿਚ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।”...“ਲਾਹਨਤ ਹੈ ਤੁਹਾਡੇ ਜੰਮਣ 'ਤੇ ਓਇ...ਮੁਰਦਿਆਂ ਦਾ ਮਾਲ ਖਾਣੋ ਵੀ ਨਹੀਂ ਟਲਦੇ।” ਪਰ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਦੌਲਤ ਅਲੀ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਤਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਪਹੁੰਚ ਸਕੇ।
ਚੀਕਦੀ-ਕੂਕਦੀ ਰੂਹ ਨਾਲ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਹੋਰ ਰੂਹਾਂ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਪਰਤ ਆਇਆ¸ਪਰ ਇਕ ਦੱਬਵੀਂ ਜਿਹੀ ਇੱਛਾ ਹੁਣ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬਾਕੀ ਸੀ, 'ਕਾਸ਼! ਇਕ ਵਾਰੀ ਫੇਰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਜਾਏ ਤੇ ਉਹ ਹਰੇਕ ਗ਼ਲਤ ਰਵਾਇਤ ਤੇ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਡਟ ਕੇ ਖਲੋ ਸਕੇ।' ਅਚਾਨਕ ਕਿਸੇ ਗੈਬੀ ਤਾਕਤ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਦੁਆ ਕਬੂਲ ਕਰ ਲਈ ਤੇ ਉਹ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲ ਡਿੱਗਣ ਲੱਗਾ। ਬੜੀ ਘਬਰਾਹਟ ਜਿਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਤੇ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਦੀ ਰੂਹ ਮੁੜ ਉਸ ਦੇ ਮੁਰਦਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਗਈ¸ਚੂਲੇ ਦਾ ਦਰਦ ਜਾਗ ਪਿਆ ਤੇ ਉਹ ਉਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ।
ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਨਾਲ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ, ਦੋ ਮੰਜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਛੇ ਕੇਚੂਏ ਓਵੇਂ ਦੀ ਜਿਵੇਂ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਪਤਨੀ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਕੁਝ ਹੋਰ ਮਾਸ ਉਸ ਦੇ ਢਿੱਡ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ...ਪਰ ਅਲਮਾਰੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਖਾਨੇ ਵਿਚ ਪਈ ਮਨੁੱਖੀ ਖੋਪੜੀ ਵਿਚ ਕੋਈ ਤਬਦੀਲੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਈ।
ਤੇ ਫੇਰ, ਫੇਰ ਚਿਰਾਗਦੀਨ ਨੇ ਕਾਹਲ ਨਾਲ ਤਸਬੀਅ ਚੁੱਕ ਲਈ ਸੀ ਤੇ ਕਾਹਲੀ-ਕਾਹਲੀ ਫੇਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।
੦੦੦ ੦੦੦ ੦੦੦