ਦਹਿਸ਼ਤ ਪਰੁੱਚਾ ਇਕ ਦਿਨ...:: ਐੱਮ. ਮੁਬੀਨ

ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀ :
ਦਹਿਸ਼ਤ ਪਰੁੱਚਾ ਇਕ ਦਿਨ...
ਲੇਖਕ : ਐੱਮ. ਮੁਬੀਨ
ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ ਜੈਤੋ


ਜਦੋਂ ਉਹ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਿਆ ਸੀ, ਸਭ ਕੁਝ ਆਮ ਵਾਂਗ ਨਜ਼ਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਬਿਲਡਿੰਗ ਦਾ ਵਾਚਮੈਨ ਉਸਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਉੱਠ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਸਿਰ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਸਲਾਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਤਾਂ ਐਸ.ਟੀ.ਡੀ. ਬੂਥ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਸਾਜਿਦ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ। ਉਸ ਦਿਨ ਉਸਦੇ ਝੇਰਾੱਕਸ, ਪੀ.ਸੀ.ਓ. ਵਿਚ ਭੀੜ ਕੁਝ ਵਧ ਹੀ ਸੀ ਤੇ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਲਾਈਨ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਕਲਾਸਿਕ ਆਇਲ ਡੀਪੂ ਵਿਚ ਬੈਠੇ ਗੁੱਡੂ ਨੇ ਵੀ ਉਸਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ, ਉਸਦੇ ਸਲਾਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਪੌੜੀਆਂ ਉਤਰ ਗਿਆ।
ਸਾਹਮਣੇ ਆਲੂ ਪਿਆਜ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਣੀਆਂ-ਪਛਾਣੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤੇ! ਉਹੀ ਰਿਕਸ਼ਾ, ਹੱਥ-ਗੱਡੀਆਂ, ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ ਤੇ ਸਕੂਟਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ...ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਾਰਨਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਰ।
ਉਹਨਾਂ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਰੱਸਤਾ ਬਣਾ ਕੇ ਲੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ, ਔਖੇ-ਸੁਖਾਲੇ, ਅੱਗੇ ਵਧਦਾ ਗਿਆ—
ਬਿਸਮਿੱਲਾ ਚਿਕਨ ਸੈਂਟਰ ਸਾਹਵੇਂ ਚਿਕਨ ਖਰੀਦਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਖ਼ਤੀ ਉੱਤੇ ਅੱਜ ਦਾ ਭਾਅ ਲਿਖਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਹਵਾ ਵਿਚ ਲਟਕਦੀ ਹੋਈ ਗੋਲ-ਗੋਲ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਸੀ।
ਉਸਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਦੁਕਾਨ ਦਾ ਰੇਟ ਇਕ ਰੁਪਈਆ ਘੱਟ ਸੀ। ਸਤਿਗੁਰ ਹੋਟਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਿਠਿਆਈ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਿਆਜ ਦੇ ਪਕੌੜੇ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ—ਕੋਲ ਹੀ ਤਾਜ਼ੀਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਜਲੇਬੀਆਂ, ਬੜਿਆਂ ਤੇ ਆਲੂ ਦੇ ਪਕੌੜਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਇਕ ਵੱਡਾ ਸਾਰਾ ਥਾਲ ਪਿਆ ਸੀ।
ਗੁਲਜਾਰ ਕੋਲਡਰਿੰਕਸ ਵਿਚ ਇਕ ਦੋ ਗਾਹਕ ਬੈਠੇ ਠੰਡੇ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਸਨ।
ਬਰਫ਼ ਵਾਲੀ ਗੱਡੀ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਸਿਲਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਲਾਹੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਬਰਫ਼ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਕੋਈ ਗਾਹਕ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਕੀਮਤ ਦੇਂਦਾ ਦੋ ਆਦਮੀ ਲੋਹੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਾਰੇ ਕੈਂਚੇ ਨਾਲ ਚੁੱਕ ਕੇ ਸਿਲ ਰਿਕਸ਼ਾ ਵਿਚ ਰੱਖ ਆਉਂਦੇ। ਮਾਮੂ ਅਬੁਜੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਉੱਤੇ ਦੁੱਧ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਦੁੱਧ ਦੇ ਰੇਟ ਵਾਲੀ ਤਖ਼ਤੀ ਹਵਾ ਵਿਚ ਝੂਲ ਰਹੀ ਸੀ।
ਤਿੰਨ ਰੁਪਈਏ ਪਾਈਆ—ਦਸ ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਿੱਲੋ...' 'ਤਿੰਨ ਰੁਪਈਏ ਪਾਈਆ—ਦਸ ਰੁਪਏ ਦਾ ਕਿੱਲੋ...'
ਟਮਾਟਰ ਵੇਚਣ ਵਾਲੇ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਹੋਕਰੇ ਮਾਰ ਰਹੇ ਸੀ।
“ਭਾਈ ਅੱਸਲਾਮ ਵਾਲੇ ਕੁਮ” ਹੋਕਰੇ ਮਾਰਦੇ ਹੋਏ ਅਨਵਰ ਤੇ ਸ਼ਕੀਲ ਨੇ ਨਿੱਤ ਵਾਂਗ ਉਸਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ।
ਸਲਾਮ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਭੀੜ ਦੇ ਧੱਕਿਆਂ ਤੇ ਹੇਠਾਂ ਫੈਲੇ ਚਿੱਕੜ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਿਆ। ਰਿਕਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਅਜੀਜ਼ ਨੇ ਮੁਸਕੁਰਾ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕੀਤਾ।
ਪੁਲਸ ਸਟੇਸ਼ਨ ਦੇ ਬਾਹਰ ਕਈ ਸਿਪਾਹੀ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਦਾ ਏਰੀਆ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਨਮਸਕਾਰ ਸਾਹਬ” ਇਕ ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਨਮਸਤੇ ਕੀਤੀ।
“ਬਈ ਪੋਤਦਾਰ ਤੂੰ...ਆ ਚੱਲੀਏ...।” ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ।
“ਨਹੀਂ ਜੀ, ਅੱਜ ਮੇਰੀ ਡਿਊਟੀ ਨਹੀਂ...ਅੱਜ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਿਪਾਹੀ ਜਾਏ...” ਸਿਪਾਹੀ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮਿਰਚਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਅੱਗੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸਨੂੰ ਘੰਗ ਛਿੜ ਪਈ।
ਉਹ ਖੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਕਾਹਲ ਨਾਲ ਅੱਗੇ ਵਧ ਗਿਆ। ਸੰਗਮ ਜਵੇਲਰਸ ਕੀ ਦੁਕਾਨ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਜਦੀਪ ਹੋਟਲ ਦੇ ਕਾਊਂਟਰ ਦੇ ਬੈਠੇ ਸੰਦੀਪ ਨੇ ਨਮਸਤੇ ਕੀਤੀ ਤੇ ਬਾਹਰ ਪੂਰੀਆਂ ਛੋਲੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹ ਕੱਢਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਉਸਨੂੰ ਜਲਦੀ-ਜਲਦੀ ਆਰਡਰ ਦਾ ਮਾਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਸਿਨੇਮੇ ਵਾਲੀ ਗਲੀ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਪੋਸਟ ਆਫ਼ਿਸ ਤਕ ਆਇਆ। ਪੋਸਟ ਆਫ਼ਿਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਮਨੀ ਆਰਡਰ, ਰਜਿਸਟਰੀਆਂ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਸੀ।
ਸਈਦੀ ਹੋਟਲ ਦੇ ਬਾਹਰ ਦੋ ਚਾਰ ਆਵਾਰਾ ਮੁੰਡੇ ਬੈਠੇ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਛੇੜ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਆਉਣ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਉੱਪਰ ਭੱਦੇ ਸ਼ਬਦ ਉਛਾਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਏਨਾ ਸਭ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਆਫ਼ਿਸ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਤੇ ਆਫ਼ਿਸ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਰੁੱਝ ਗਿਆ।
ਆਫ਼ਿਸ ਵਿਚ ਉਸ ਦਿਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਭੀੜ ਸੀ, ਕੰਮ ਦਾ ਬੋਝ ਵੀ ਵੱਧ ਸੀ।
ਇਕ ਇਕ ਨੂੰ ਨਿਪਟਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਕਦੋਂ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਬੀਤ ਗਏ, ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਿਆ।
ਅਚਾਨਕ ਉਸਦੇ ਇਕ ਸਾਥੀ ਮੋਹਨ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਭਰਾ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਆਇਆ। ਫ਼ੋਨ 'ਤੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਰਸੀਵਰ ਰੱਖਿਆ, ਉਸਦਾ ਮੂੰਹ ਉੱਡਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
“ਕੀ ਗੱਲ ਏ?” ਉਸਨੇ ਮੋਹਨ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਭਰਾ ਦਾ ਫ਼ੋਨ ਸੀ...ਨਾਕੇ 'ਤੇ ਕਿਸੇ ਵਕੀਲ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਏ—ਉਹ ਥਾਵੇਂ ਈ ਮਰ ਗਿਆ—ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਭਗਦੜ ਮੱਚੀ ਹੋਈ ਏ...ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਨੇ...ਗੜਬੜ ਹੋਣ ਦੀ ਸ਼ੰਕਾ ਏ। ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਨੇ ਕਿਹਾ ਏ ਕਿ ਮੈਂ ਆਫ਼ਿਸ 'ਚੋਂ ਆ ਜਾਵਾਂ।”
ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸਦਾ ਮੱਥਾ ਫਿਕਰ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਨਾਲ ਵਟਿਆ ਗਿਆ—ਉਸਨੇ ਬਾਸ ਵੱਲ ਸਵਾਲੀਆ ਨਿਗਾਹਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ।
“ਮੈਂ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਂਦਾ ਵਾਂ...” ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਬਾਸ ਨੇ ਰਸੀਵਰ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਦੋ ਤਿੰਨ ਨੰਬਰ ਡਾਇਲ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਹਿਰਖ ਕੇ ਰਸੀਵਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
“ਫ਼ੋਨ ਡੈਡ ਹੋ ਗਿਆ ਲੱਗਦਾ ਏ...”
ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਪਿੱਛੋਂ ਚਪੜਾਸੀ ਅੰਦਰ ਆਇਆ...ਉਹ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਕਾਰਨ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਸੀ।
“ਕੀ ਹੋਇਆ ਯਾਦਵ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਕੁਛ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆ ਰਿਹਾ ਸਾ'ਬ—ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਭਗਦੜ ਮੱਚੀ ਹੋਈ ਐ। ਕਹਿੰਦੇ ਐ, ਕਿਸੇ ਵਕੀਲ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਐ। ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਹੋਈ ਜਾਂਦੀਐਂ...ਲੋਕ ਘਬਰਾ ਕੇ ਘਰੋ-ਘਰੀ ਭੱਜੇ ਜਾ ਰਹੇ ਐ...ਦੱਸਦੇ ਐ, ਆਟੋ-ਰਿਕਸ਼ਾ ਤੇ ਮੋਟਰਾਂ-ਕਾਰਾਂ 'ਤੇ ਪਥਰਾਅ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹੈ। ਮੈਂ ਆਪ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਟੁੱਟੇ ਸ਼ੀਸ਼ਿਆਂ ਵਾਲੇ ਅਟੋ-ਰਿਕਸ਼ੇ ਭੱਜੇ ਜਾਂਦੇ ਦੇਖੇ ਐ-ਜੀ...ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੌਲਾ-ਰੱਟਾ ਨਜ਼ਰਾਨਾ ਵੱਲ ਸੁਣੀਦੈ-ਜੀ...”
“ਨਜ਼ਰਾਨਾ!” ਇਹ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਬਾਸ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਦਾ ਰੰਗ ਉੱਡ ਗਿਆ। “ਮੇਰੇ ਬੇਟੀ ਇਸ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਟਿਉਸ਼ਨ 'ਤੇ ਗਈ ਹੋਏਗੀ।”
ਤੇ ਉਹ ਘਬਰਾ ਕੇ ਰਸੀਵਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਫੇਰ ਨੰਬਰ ਡਾਇਲ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।
ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਫ਼ੋਨ ਮਿਲ ਗਿਆ।
“ਮੀਨਾ ਕਿੱਥੇ ਈ? ਟਿਊਸ਼ਨ 'ਤੇ ਗਈ ਏ? ਟਿਊਸ਼ਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤਾਂ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ ਜੇ...ਉਹ ਹਾਲੇ ਤਕ ਵਾਪਸ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਆਈ? ਸੁਣਿਆਂ ਏਂ ਉਸ ਇਲਾਕੇ 'ਚ ਬੜੀ ਗੜਬੜ ਚੱਲ ਰਹੀ ਏ। ਤੁਰੰਤ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਟਿਊਸ਼ਨ ਕਲਾਸ ਵਿਚੋਂ ਬੁਲਾਅ ਲਿਆਓ...” ਕਹਿ ਕੇ ਉਸਨੇ ਰਸੀਵਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਪਰ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉੱਤੇ ਚਿੰਤਾ ਦੀਆਂ ਲਕੀਰਾਂ ਗੂੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸਨੇ ਘਰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਪਤਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ...ਪਰ ਫ਼ੋਨ ਫੇਰ ਡੈਡ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਆਫ਼ਿਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਸੜਕਾਂ ਸੁੰਨਸਾਨ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਵਾਹਨ, ਸਵਾਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਲੋਕ ਦੋ-ਦੋ, ਚਾਰ-ਚਾਰ ਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟੋਲੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਸ ਵਿਚ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
“ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾਏ?” ਉਸਨੇ ਬਾਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਆਫ਼ਿਸ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ?”
“ਬਿਲਕੁਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ। ਛੇਤੀ ਛੇਤੀ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਕੰਮ ਨਿਪਟਾਅ ਲਓ।” ਬਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੇ ਫੇਰ ਘਰ ਫ਼ੋਨ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।
“ਯਾਦਵ, ਸਾਹਮਣੇ ਨਸੀਮ ਤੋਂ ਮੁਬਾਇਲ ਲੈ ਆ...ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਮਿਲ ਜਾਏ।” ਬਾਸ ਨੇ ਚਪਰਾਸੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ।
ਯਾਦਵ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਨਸੀਮ ਖ਼ੁਦ ਮੁਬਾਇਲ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ।
“ਸਾਹਬ ਸਾਰੇ ਟੈਲੀਫ਼ੋਨ ਡੈਡ ਹੋ ਗਏ ਨੇ...ਮੈਂ ਵੀ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤੈ, ਪਰ ਮਿਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇ। ਤੁਹਾਡਾ ਕਿਹੜਾ ਨੰਬਰ ਮਿਲਾਵਾਂ?”
ਬਾਸ ਨੇ ਨੰਬਰ ਦੱਸਿਆ। ਨਸੀਮ ਨੇ ਨੰਬਰ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਫ਼ੋਨ ਨਹੀਂ ਲੱਗਿਆ।
“ਲੱਗਦਾ ਏ, ਸਾਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਫ਼ੋਨ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਨੇ।”
ਸਾਰੇ ਆਪੋ-ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਸਮੇਟਨ ਵਿਚ ਰੁੱਝ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਦੋ-ਤਿੰਨ ਵੇਰ ਫੇਰ ਘਰ ਫ਼ੋਨ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫ਼ੋਨ ਮਿਲ ਗਿਆ।
“ਕੀ ਸਥਿਤੀ ਏ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਏਥੇ ਬੜੀ ਗੜਬੜ ਏ ਸਾਰੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ ਨੇ। ਸੜਕ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਏ ਜਿਹੜੀ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਨਾਅਰੇ ਲਾ ਰਹੀ ਐ। ਮਾਮਲਾ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਗੜ ਸਕਦੈ।”
“ਮੈਂ ਘਰ ਆਵਾਂ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਘਰ ਆਉਣ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨਾ ਕਰਨਾ, ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਬੰਦ ਨੇ। ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਏ ਤੇ ਜੋਸ਼ ਤੇ ਕਰੋਧ ਵਿਚ ਉਬਲਦੀ ਭੀੜ ਕਿਤੇ ਵੀ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੀ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਜਿੱਥੇ ਹੋ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹੋ। ਜਦੋਂ ਹਾਲਾਤ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਘਰ ਆ ਜਾਣਾ...ਵਰਨਾ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਆਫ਼ਿਸ ਦੇ ਆਸ ਪਾਸ ਤੁਹਾਡੇ ਕਈ ਦੋਸਤ ਨੇ। ਕਿਸੇ ਦੇ ਵੀ ਘਰ ਰੁਕ ਜਾਣਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰ ਦੇਣਾ।” ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਸਨੇ ਰਸੀਵਰ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ।
ਆਫ਼ਿਸ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਮੋਹਨ ਦਾ ਭਰਾ ਸਕੂਟਰ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਿਆ।
“ਅੱਛਾ, ਮੈਂ ਚੱਲਦਾਂ।” ਮੋਹਨ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਸੁਣੀ...” ਉਸਨੇ ਮੋਹਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਪੁਰਾਣੇ ਪੁਲ ਵਾਲੇ ਰਸਤੇ ਨਾ ਜਾਇਓ...ਓਧਰ ਵੱਧ ਖ਼ਤਰਾ ਏ।”
“ਨਹੀਂ, ਅਸੀਂ ਨਵੇਂ ਪੁਲ ਵੱਲ ਦੀ ਜਾਵਾਂਗੇ।”
ਸਾਹਬ ਤੇ ਯਾਦਵ ਵੀ ਆਫ਼ਿਸ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਜਾਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਆਫ਼ਿਸ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸਨ।
“ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਕਰੋਗੇ?” ਬਾਸ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਪਤਨੀ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਏ ਮੈਂ ਘਰ ਆਉਣ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨਾ ਕਰਾਂ। ਸਾਰੇ ਰਸਤੇ ਭੀੜ ਨੇ ਘੇਰੇ ਹੋਏ ਨੇ...ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਹਥਿਆਰ ਨੇ। ਪਥਰਾਅ ਹੋ ਰਿਹੈ। ਰਸਤੇ ਵਿਚ ਕੁਛ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੈ। ਮੈਂ ਜਿਸ ਰਸਤੇ ਤੋਂ ਹੋ ਕੇ ਘਰ ਜਾਂਦਾ ਆਂ, ਉਧਰ ਤਾਂ ਖਾਸਾ ਤਣਾਅ ਦੱਸੀਦਾ ਐ। ਨਾਲੇ ਉਸ ਰਸਤੇ ਦਾ ਹਰੇਕ ਆਦਮੀ ਮੈਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਏ। ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਗੜਬੜ ਵਾਲੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਮੇਰੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਖਤਰਾ ਹੋ ਸਕਦੈ।”
“ਤੋ ਮੇਰੇ ਘਰ ਚੱਲੋ। ਹਾਲਾਤ ਠੀਕ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ।” ਬਾਸ ਨੇ ਕਿਹਾ।
“ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਇੱਥੇ ਰੁਕਦਾਂ, ਜੇ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਆ ਜਾਵਾਂਗਾ।”
ਆਫ਼ਿਸ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਬਾਸ ਤੇ ਯਾਦਵ ਚਲੇ ਗਏ।
ਉਹ ਆਫ਼ਿਸ ਸਾਹਮਣੇ ਖਲੋ ਕੇ ਸੁਸਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਉਦੋਂ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਮੁਸਤਫਾ ਆਉਂਦਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੱਤਾ।
“ਮੁਸਤਫਾ, ਤੈਂ ਕਿੱਧਰ ਬਈ?” ਉਸਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲ ਈ ਆ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਜਾਵੇਦ ਭਾਈ। ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਗੜਬੜ ਚੱਲ ਰਹੀ ਏ, ਤੁਹਾਡਾ ਘਰ ਜਾਣਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਚੱਲੋ, ਮੇਰੇ ਘਰ ਚੱਲੋ। ਰਾਤੀਂ ਮੇਰੇ ਘਰ ਰੁਕ ਜਾਣਾ...ਮੈਂ ਭਾਬੀ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਭਾਬੀ ਨੇ ਕਿਹੈ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਘਰ ਨਾ ਆਉਣ ਦਿਆਂ, ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਜਾਵਾਂ...ਓਧਰ ਖਾਸੀ ਗੜਬੜ ਐ।”
ਉਹ ਮੁਸਤਫਾ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਸਦੇ ਘਰ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ।
“ਇਹ ਗੜਬੜ ਸ਼ੁਰੂ ਕਿੰਜ ਹੋਈ?”
“ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਵਕੀਲ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚੌਰਾਹੇ ਵਿਚੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਕੋਰਟ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਚਾਨਕ ਦੋ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਰੋਕ ਕੇ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਥਾਵੇਂ ਢੇਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਹੋਏਗੀ ਕੋਈ ਪੁਰਾਣੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਜਾਂ ਗੈਂਗਵਾਰ ਦਾ ਚੱਕਰ...ਵੈਸੇ ਵੀ ਉਹ ਵਕੀਲ ਕਾਫੀ ਕਾਲੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ ਤੇ ਕਾਫੀ ਬਦਨਾਮ ਸੀ। ਪਰ ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿਚ ਕੇਸ ਲੜਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਪੱਖ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੇ ਫੇਰ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਰੰਗ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਕਰਾਈਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਦੁਕਾਨ ਬੰਦ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦੁਕਾਨਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਟ-ਕੁੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਕਈ ਆਟੋ-ਰਿਕਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਇਕ ਰਿਕਸ਼ਾ ਉਲਟ ਕੇ ਉਸਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਾੜ੍ਹੀ ਵਾਲੇ ਰਿਕਸ਼ਾ ਡਰਾਈਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।” ਹਿਰਖ ਵੱਸ ਉਸਦੇ ਜਬਾੜੇ ਕਸੇ ਗਏ।
“ਸਾਫ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਨਿੱਜੀ ਦੁਸ਼ਮਣੀ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਕਰਕੇ ਇਕ ਸਾਧਾਰਨ ਆਦਮੀ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਹੋ ਗਈ...ਪਰ ਉਸਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਰੰਗ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਨਸ਼ਟ ਕੀਤੀ ਜਾਏ ਤੇ ਨਾਗਰਿਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਤੇ ਮਾਲ ਨਾਲ ਖੇਡਿਆ ਜਾਏ...ਇਹ ਵੀ ਕੋਈ ਤਰੀਕਾ ਏ।”
ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਖਾਣਾ ਉਸਨੇ ਮੁਸਤਫਾ ਦੇ ਘਰ ਖਾਧਾ।
ਇਕ ਦੋ ਵਾਰੀ ਉਸਨੇ ਘਰੇ ਫ਼ੋਨ ਮਿਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ ਪਰ ਫ਼ੋਨ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੰਪਰਕ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ।
ਇਕ ਘੰਟੇ ਬਾਅਦ ਅਚਾਨਕ ਸੰਪਰਕ ਹੋ ਗਿਆ।
“ਇੱਥੇ ਖਾਸੀ ਗੜਬੜ ਏ...” ਪਤਨੀ ਦੱਸਣ ਲੱਗੀ, “ਅਸੀਂ ਬਿਲਡਿੰਗ ਦੀ ਟੇਰਿਸ 'ਤੇ ਗਏ ਸਾਂ। ਚੁਫੇਰੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਹੋਏ ਨੇ। ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੀ ਮਸਜਿਸ ਉੱਪਰ ਪਥਰਾਅ ਹੋ ਰਿਹੈ। ਇਸਲਾਮੀ ਹੋਟਲ ਉੱਤੇ ਵੀ ਪਥਰਾਅ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਤੇ ਸਾੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਪਰ ਹੋਟਲ ਵਾਲੀ ਗਲੀ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੁੰਡੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਜਵਾਬੀ ਪਥਰਾਅ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਹਮਲਾਕਾਰੀ ਟਲ ਗਏ ਪਰ ਦੋਹੇਂ ਪਾਸਿਓਂ ਨਾਅਰੇ ਬਾਜੀ ਹੋ ਰਹੀ ਐ। ਸਥਿਤੀ ਕਦੇ ਵੀ ਵਿਗੜ ਸਕਦੀ ਏ। ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਪਾਸੇ ਆਉਣ ਦੀ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨਾ ਕਰਨਾ। ਮੁਸਤਫਾ ਕੇ ਘਰ ਹੀ ਰੁਕ ਜਾਓ...”
“ਦੇਖ ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਬਿਲਡਿੰਗ 'ਚ ਖਤਰਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਏ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਚਲੀ ਜਾਵੀਂ।”
“ਉਂਜ ਤਾਂ ਬਿਲਡਿੰਗ ਨੂੰ ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ ਪਰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜ਼ਰੂਰ ਭੜਕੀ ਫਿਰਦੀ ਐ...ਕੁਝ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਏ, ਅਜਿਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਅੱਬੂ ਕੇ ਘਰ ਚਲੀ ਜਾਵਾਂਗੀ।” ਪਤਨੀ ਬੋਲੀ।
ਪਤਨੀ ਦਾ ਪੇਕਾ-ਘਰ ਬਹੁਤੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਗਲੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ-ਅੰਦਰ ਹੀ ਉੱਥੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਪਹੁੰਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਪਰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ?
ਕੋਈ ਗੜਬੜ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਤੇ ਸੜਨ ਤੋਂ ਕੌਣ ਬਚਾਏਗਾ?
ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਮਕਾਨ ਲਿਆਂ ਅੱਠ ਮਹੀਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਨ ਹੋਏ। ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਕਮਾਈ, ਬੈਂਕ ਦਾ ਕਰਜਾ, ਜੇਵਰ ਵੇਚਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹ ਮਕਾਨ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਉਸ ਵਿਚ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਸਜਾਈ ਸੀ। ਜੇ ਉਹ ਘਰ ਲੁੱਟ ਲਿਆ ਗਿਆ ਜਾਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫੇਰ ਕੀ ਬਣੇਗਾ?
ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਨ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ ਪਸੀਨੇ ਦੀਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਲਿਸ਼ਕਣ ਲੱਗੀਆਂ...
ਮੁਸਤਫਾ ਨੇ ਟੀ.ਵੀ. ਚਾਲੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਟੀ.ਵੀ. ਦੇ ਹਰ ਚੈਨਲ ਤੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹੰਗਾਮੇ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
“ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਇਕ ਵਕੀਲ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਪਿੱਛੋਂ ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕਾਰਜਕਰਤਾਵਾਂ ਦੁਆਰਾ ਹੰਗਾਮਾ, ਪਥਰਾਅ, ਤੋੜ-ਫੋੜ...” ਖਬਰਾਂ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਵਕੀਲ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਉਸ ਪਾਰਟੀ ਨਾਲ ਸਿਰਫ ਏਨਾ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਉਸਦੇ ਕੇਸ ਲੜਦਾ ਸੀ।
ਫੇਰ ਖਬਰਾਂ ਵਿਚ ਉਸ ਵਕੀਲ ਨੂੰ ਉਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਤੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਉਸਨੂੰ ਇਸ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਿਹਾ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।
“ਇਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਇਲਾਕਾ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਇਕ ਵਕੀਲ, ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਪਿੱਛੋਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਭਾਰੀ ਤਣਾਅ, ਪਥਰਾਅ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਦੁਕਾਨਾਂ ਲੁੱਟਣ ਤੇ ਛੁਰੇਬਾਜੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰਦਾਤਾਂ...ਅਮੋਲ ਕਾਟੇਕਰ ਨਾਮਕ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਅੱਧ ਮੋਇਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ...ਸ਼੍ਰੀ ਪ੍ਰੋਵੀਜਨ ਨਾਮੀ ਦੁਕਾਨ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਮਹਾਦੇਵ ਮੈਡੀਕਲ ਲੁੱਟ ਲਈ ਗਈ।”
ਵਰਗੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਹਰੇਕ ਚੈਨਲ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ-ਸੁਣ ਕੇ ਤਣਾਅ ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਹੋਰ ਵਧ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਥਿਤੀ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਉਸਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸ਼ਹਿਰ ਬਾਰੂਦ ਦਾ ਢੇਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਹੁਣ ਉਹ ਪਾਟਣ ਹੀ ਵਾਲਾ ਹੈ।
ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਵੇਂ ਗੁਜਰਾਤ ਦੇ ਦੰਗਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਤੇ ਖਬਰਾਂ ਭੌਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ।
ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਿਊਂਦੇ ਸਾੜਿਆ ਜਾਣਾ...ਚੁਣ, ਚੁਣ ਕੇ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਨਾ...ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੰਪਤੀ ਨਸ਼ਟ ਕਰ ਦੇਣੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ, ਪੂਜਾ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮਲਬੇ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਵਿਚ ਬਦਲ ਦੇਣਾ।
ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਡੋਬ ਪੈਣ ਲੱਗ ਪਏ ਤੇ ਅੱਖਾਂ ਮੂਹਰੇ ਹਨੇਰਾ ਜਿਹਾ ਛਾਉਣ ਲੱਗਾ—ਕੀ ਇਹੋ ਸਭ ਸਾਡੀ ਕਿਸਮਤ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ?
ਬਾਹਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜਗ੍ਹਾ-ਜਗ੍ਹਾ ਟੋਲੀਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਇਕੱਠੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਹਰ ਕੋਈ ਇਹੋ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਦੰਗਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੇਗਾ...ਕੁਝ ਲੋਕ ਬਚਾਅ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਕੁਝ ਲੁੱਟਮਾਰ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਬਣਾ ਰਹੇ ਸਨ—ਤੇ ਕੁਝ ਲੋਕ ਹਮਲੇ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿਚ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਉਸ ਜਗ੍ਹਾ ਨੂੰ ਅਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ, ਉਸਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਜਗਾਹਾਂ ਉੱਪਰ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ।
ਕਿਸੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਪੁਲਸ ਦਾ ਨਾਂਅ-ਨਿਸ਼ਾਨ ਤਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਤੇ ਕਿਸੇ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਪੁਲਸ ਛਾਉਣੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇੰਜ ਕੁਝ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਮੁਹਾਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਜੋ ਚਾਹੁਣ ਕਰ ਸਕਦੇ ਨੇ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਤੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕੇ ਨੂੰ ਇੰਜ ਸੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਪੰਛੀ ਵੀ ਖੰਭ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਾਰ ਸਕਦਾ। ਤੇ ਉਹ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮੰਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਆ ਰਹੇ ਸਨ।
ਹਰੇਕ ਖਬਰ ਪਿੱਛੋਂ ਇੰਜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਸਥਿਤੀ ਗੰਭੀਰ ਤੋਂ ਹੋਰ ਗੰਭੀਰ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਤਣਾਅ ਤੇ ਹਿੰਸਾ ਜਾਰੀ ਹੈ।
ਉਸਨੇ ਕਈ ਵਾਰੀ ਘਰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸੰਪਰਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹਦੀ ਚਿੰਤਾ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦੀ ਰਹੀ। ਪਤਨੀ ਘਰੇ ਇਕੱਲੀ ਏ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਘਰ ਚਲੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ—ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਹ ਗਈ ਵੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ?
ਉਸਨੂੰ ਚਲੇ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ...ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜਾਏਗੀ¸ਜਾਨ ਘਰ ਵਿਚ ਜੋ ਅਟਕੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਏਨੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਆਪਣਾ ਘਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਘਰ ਦੀ ਇਕ ਇਕ ਚੀਜ਼ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਖ਼ੂਨ ਪਸੀਨਾ ਲਾਇਆ ਹੈ। ਘਰ ਦੀ ਹਰੇਕ ਇੱਟ ਵਿਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਰਮਾਨ, ਸੁਪਨੇ ਚਿਣੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਭਲਾ ਉਹ ਉਸ ਘਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕਿੰਜ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ?
ਉਸਨੂੰ ਡਰ ਹੈ—ਉਸਦੇ ਇਹ ਸਾਰੇ ਅਰਮਾਨ, ਸੁਪਨੇ ਸਾੜ ਕੇ ਸਵਾਹ ਨਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ। ਜੇ ਉਹ ਇੰਜ ਸੋਚ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਉਸਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਹੈ—ਜੇ ਘਰੇ ਰਹੀ ਤਾਂ ਨਾ ਘਰ ਨੂੰ ਬਚਾਅ ਸਕੇਗੀ, ਨਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ।
ਇਕ ਕਮਜ਼ੋਰ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭਲਾ ਕਿੰਜ ਬਚਾਅ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਉਸਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿਚ ਘੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵਾਸਨਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਜਿਊਂਦਿਆਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਗੀਨਾਂ ਤੇ ਤਿਰਸ਼ੂਲਾਂ ਨਾਲ ਵਿੰਨ੍ਹ, ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
“ਨਹੀਂ...” ਉਸਦੀ ਚੀਕ ਨਿਕਲ ਗਈ।
“ਕੀ ਹੋਇਆ?” ਮੁਸਤਬਾ ਨੇ ਤ੍ਰਬਕ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਇਕ ਭਿਆਨਕ ਸੁਪਨਾ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।”
“ਜਾਗਦੇ ਹੋਏ!” ਮੁਸਤਫਾ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਕਿਹਾ।
“ਜੋ ਕੁਛ ਹੋ ਰਿਹੈ ਉਹ ਕਿਸੇ ਭਿਆਨਕ ਸੁਪਨੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਘਿਣਾਉਣਾ ਏਂ। ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਜਾਗਣਾ ਤੇ ਸੌਣਾ ਇਕ ਬਰਾਬਰ ਏ...” ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ।
ਮੁਸਤਫਾ ਉਸਦੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਿਆ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਤਕ ਸਥਿਤੀ ਦਾ ਮੁਆਇਆਂ ਕਰਨ ਜਾਏਗਾ। ਮੁਸਤਫਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਇੰਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਮੂਰਖਤਾ ਨਾ ਕਰੇ।
“ਜਾਵੇਦ ਭਾਈ ਤੁਸੀਂ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਕਤਈ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰਨਾ...ਇੰਜ ਕਰਨ ਵਿਚ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਖਤਰਾ ਏ। ਤੁਹਾਡਾ ਘਰ ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਐ ਉਹ ਰਸਤੇ ਬੜੇ ਖਤਰਨਾਕ ਹੋਏ ਹੋਏ ਨੇ। ਚੰਗਾ ਇਹੋ ਏ ਤੁਸੀਂ ਰਾਤੀਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰੁਕ ਜਾਓ। ਵੈਸੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ, ਹਾਲਾਤ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਨੇ...ਪਰ ਕਦੋਂ ਕੀ ਹੋ ਜਾਏ, ਕਿਹਾ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ...”
“ਨਹੀਂ ਮੈਂ ਘਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਬਸ ਉਂਜ ਈ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਤਕ ਟਹਿਲ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਵਾਂਗਾ।” ਉਸਨੇ ਉਤਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਸਨੇ ਮੁਸਤਫਾ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗਾ।

ਕੁਝ ਦੂਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਾਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ।
“ਵੈਸੇ ਤੁਸੀਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਸਤਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਘਰ ਜਾਣਾ ਚਾਹੋ ਤਾਂ ਜਾ ਸਕਦੇ ਓ। ਉਹਨਾਂ ਰਸਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਖਤਰਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਘਰ ਛੱਡ ਦੇਂਦਾ ਆਂ...।”
ਉਸਨੇ ਉਸਨੂੰ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾਇਆ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਤ ਰਾਹਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਅੱਗੇ ਵਧੇ।
ਉਹਨਾਂ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਮੁਹੱਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਉਹਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉੱਥੇ ਬੜਾ ਕੁਝ ਵਾਪਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।
ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਭੀੜ ਸੀ। ਰਾਜਨੇਤਾ ਤੇ ਵੱਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਲੋਕ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਢੰਗ-ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਭੀੜ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ...ਤੇ ਜੋਸ਼ ਵਿਚ ਆ ਕੇ ਕੁਝ ਮੰਦਾ-ਮਾੜਾ ਕਰ ਬਹਿਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਰਹੇ ਸਨ।
ਗੁੱਸੇ ਤੇ ਰੋਸੇ ਵਿਚ ਰਿੱਝਦੇ ਨੌਜਵਾਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਵਾਰ ਵਾਰ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਅਨਿਆਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਪੁੱਛ ਰਹੇ ਸਨ।
ਘਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਪਿਛਲੀ ਗਲੀ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸੀ।
ਦੋ ਨੇਤਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਉੱਪਰ ਕਾਬੂ ਰੱਖਣ ਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ।
ਘਰ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਅੱਗੋਂ ਪਤਨੀ ਭੜਕ ਗਈ।
“ਏਨਾ ਸਮਝਾਉਣ 'ਤੇ ਵੀ ਤੁਸੀਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨੇ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਸੀ ਨਾ ਬਾਈ ਘਰ ਨਾ ਆਇਓ? ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਨੂੰ ਏਨੇ ਖਤਰੇ 'ਚ ਪਾ ਕੇ ਆਏ ਓ...ਜੇ ਕੁਝ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਫੇਰ...?”
“ਨਹੀਂ ਐਸੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ...ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਮਹਸੂਸ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਹੀ ਇੱਧਰ ਆਇਆਂ—ਇਕ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਵਾਲਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਹ ਮੋਟਰ ਸਾਈਕਲ 'ਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਛੱਡ ਗਿਐ...”
ਰਾਤ ਤਕ ਸਥਿਤੀ ਆਮ ਵਾਂਗ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਰਾਤ ਦਹਿਸ਼ਤ ਦੇ ਤਣਾਅ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਘੇਗੀ।
ਖ਼ੈਰ! ਇਕ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪਰੁੱਚਾ ਦਿਨ ਤਾਂ ਬੀਤ ਗਿਆ ਸੀ।
--------------------------