ਫੁੱਲ-ਘੜੀ...:: ਲੇਖਕ : ਬਸ਼ੀਰ ਰਿਆਜ਼ ਲੰਦਨ

ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਉਰਦੂ ਕਹਾਣੀ :
ਫੁੱਲ-ਘੜੀ...
ਲੇਖਕ : ਬਸ਼ੀਰ ਰਿਆਜ਼ ਲੰਦਨ
ਅਨੁਵਾਦ : ਮਹਿੰਦਰ ਬੇਦੀ, ਜੈਤੋ

ਇਕ ਸਾਲ ਸੁਪਨੇ ਵਾਂਗ ਬੀਤ ਗਿਆ। ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਹੀ ਕਿੰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ? ਬਾਰਾਂ ਮਹੀਨੇ!
ਸਮੇਂ ਦੀ ਰੀਤ ਬੇਵਫ਼ਾਈ ਹੈ ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਤਾਂ ਇਹ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ ਉੱਡ-ਪੁੱਡ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਦੇ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਲੋਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬੜੇ ਪਾਬੰਦ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਹਰ ਪਲ ਦਾ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਲਾਹਾ ਲੈਂਦੇ ਨੇ। ਉਹ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੋਸਤ ਮੰਨ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਟੁਰਦੇ ਨੇ। ਜੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚੋਂ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਖਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰਾ ਢਾਂਚਾ ਹੀ ਵਿਗੜ ਜਾਏਗਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਏਥੇ ਸ਼ਬਦ ਹਰਜਾਈ ਦੀ ਕਲਪਣਾ ਬੜੀ ਹੀ ਧੁੰਦਲੀ ਹੈ।
ਇਹਨਾਂ ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਵਿਚ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਨਦੀਮ ਆਪਣੇ ਬੀਤੇ ਸਾਲ ਦਾ ਮਾਤਮ ਮਨਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੂਰਾ ਇਕ ਵਰ੍ਹਾ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ ਦੇ ਚਿਰਾਗ਼ ਬਾਲ ਕੇ ਏਥੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਡਿਗਰੀ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਮੁੜ ਜਾਏਗਾ।
ਪਰ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੀ ਦਾਰਾਲ ਹਕੂਮਤ ਐਡਬਜ਼ਾ ਵਿਚ ਆਇਆਂ ਅਜੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੋ ਹਫਤੇ ਹੀ ਹੋਏ ਸਨ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਰੰਗੀਨ ਸੱਧਰਾਂ ਮਚਲਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਉਹ ਦਿਨ ਦੇ ਛਿਪਾ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਕਿਲੇ ਵੱਲ, ਸੈਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਦੇਸ਼ਾਂ 'ਚੋਂ ਆਏ ਪ੍ਰਵਾਸੀ, ਐਡਬਜ਼ਾ ਦੇ ਸੁਹੱਪਣ ਨੂੰ ਚਾਰ ਚੰਦ ਲਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ। ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਹੁਸਨ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਅੰਦਰ ਵੀ ਇਸ਼ਕ ਪੁੰਗਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।
ਫਰੰਗੀ ਹੂਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਰੂਪ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਦਿਮਾਗ਼ 'ਤੇ ਛਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਦਾ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਕਿ ਕਾਸ਼ ਕੋਈ ਪੱਛਮੀ ਮੁਟਿਆਰ ਹੁਸੀਨਾ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਆਣ ਵੱਸੇ। ਪਰ ਅਣਜਾਣ ਅਤੇ ਓਪਰੇ ਮਾਹੌਲ ਸਦਕਾ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੱਧਰਾਂ ਅਧੂਰੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਇਹ ਅਸੁਖਾਵੀਂ ਬੇਚੈਨੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਘੁਲ ਗਈ ਸੀ।
ਐਤਵਾਰ ਦਾ ਦਿਨ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰੇ ਉਹ ਪ੍ਰਿੰਸੈਸ ਸਟਰੀਟ ਵਿਚ ਖਲੋਤਾ, ਫੁੱਲ-ਘੜੀ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੋਈ ਘੜੀ, ਸਰ ਵਾਲਟਰ ਸਕਾਟ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਨੇੜੇ, ਇਕ ਪਾਰਕ ਦੋ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਬਾਹਰੋਂ ਆਏ ਟੂਰਿਸਟਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਲੱਗੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਘੜੀ ਦੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਤੇ ਅੱਖਰ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਬਣੇ ਹੋਏ ਨੇ ਤੇ ਫੁੱਲ, ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਕੇ ਟਾਈਮ ਦਸਦੇ ਨੇ। ਨਦੀਮ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਪੌਣੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਦਾ ਉੱਥੇ ਖੜ੍ਹਾ ਫੁੱਲ-ਘੜੀ ਵੱਲ ਹੀ ਵੇਖੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਅਰਸੇ ਵਿਚ ਅਣਗਿਣਤ ਲੋਕ ਆਏ ਤੇ ਕੁਝ ਚਿਰ ਰੁਕੇ, ਤੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਥੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਇਕ ਬੈਂਚ ਉੱਤੇ ਇਕ ਪੱਛਮੀ ਮੁਟਿਆਰ, ਏਸ ਏਸ਼ੀਆਈ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਅਜੀਬ ਆਦਮੀ ਭਲਾ ਉਸ ਫੁੱਲ-ਘੜੀ ਵਿਚ ਕੀ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਉਹ ਬੈਂਚ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਉਸ ਕੋਲ ਆਈ ਤੇ ''ਐਕਸਕਿਊਜ਼ ਮੀ'' ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਬੋਲੀ—
''ਤੁਸੀਂ ਏਸ ਸ਼ਹਿਰ 'ਚ ਅਜਨਬੀ ਜਾਪਦੇ ਓ!''
'ਹਾਂ, ਕੋਈ ਦੋ ਕੁ ਹਫਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਥੇ ਆਇਆ ਆਂ।'' ਨਦੀਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਰਤਾ ਲੜਖੜਾ ਰਹੀ ਸੀ।
'ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਉਸ ਬੈਂਚ ਉੱਤੇ ਬੈਠਣਾ ਪਸੰਦ ਕਰੋਗੇ?'' ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ।
'ਜੀ ਸ਼ੁਕਰੀਆ...'' ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਉਸ ਨਾਲ ਬੈਂਚ ਉਪਰ ਜਾ ਬੈਠਾ ਸੀ।
ਕੁੜੀ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਅਣਗਿਣਤ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਸਨ। ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹੋ? ਕੀ ਕਰਨ ਆਏ ਹੋ? ਤੇ ਨਦੀਮ ਸਾਊਆਂ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦੇ ਹਰੇਕ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਂਦਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਨਿਸ਼ੰਗ ਗੱਲਬਾਤ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਏਨਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਡੁੰਨ-ਵੱਟਾ ਜਿਹਾ ਬਣਿਆਂ ਉਹ ਫਿਰੰਗੀ ਕੁੜੀ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਨਦੀਮ ਦਾ ਇਹੀ ਪੂਰਬੀ ਸੁਭਾਅ ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ, ''ਮੈਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਆਂ, ਤੇ ਏਥੇ ਟੀਚਿੰਗ ਕੋਰਸ ਕਰ ਰਹੀ ਆਂ।''
ਨਦੀਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ''ਮੈਂ ਕਰਾਚੀ ਤੋਂ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਦੀ ਉੱਚ ਟਰੇਨਿੰਗ ਲੈਣ ਆਇਆ ਹਾਂ। ਨਦੀਮ ਨਾਂਅ ਏ ਜੀ ਮੇਰਾ।'' ਸੁਣ ਕੇ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਦੇ ਮਨ ਤੋਂ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਅਦਿੱਖ ਭਾਰ ਲੱਥ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਖਾਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿਚ ਇਸ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਿਖਾਉਂਦਿਆਂ, ਜਾਣ-ਬੁੱਝ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪਰਵਾਰ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾਲੇ 'ਮੈਨੂੰ ਜਾਤੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂ' ਕਹਿ ਕੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਜਿਹੀ ਮੰਗ ਲਈ ਸੀ।
ਨਦੀਮ ਉਸ ਦੇ ਹਰੇਕ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਉਸ ਨੇ ਇਕ ਝੂਠ ਵੀ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਜੇ ਉਹ ਕੰਵਾਰਾ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਹੱਥੀਂ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਲਾਡਲੀ ਧੀ ਦਾ ਗਲ਼ਾ ਘੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਹੋਏ। ਪਰ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸੁਭਾਅ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਝੂਠ ਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਇਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਕੈਫੇ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਚਾਹ ਪੀਤੀ ਤੇ 'ਬਾਈ-ਬਾਈ' ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਇਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਵਿਦਾਅ ਲਈ ਸੀ। ਵੱਖ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਫ਼ੋਨ ਨੰਬਰ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿੱਤੇ ਸਨ।
ਜਦੋਂ ਨਦੀਮ ਆਪਣੇ ਫਲੈਟ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਖ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਪਿਆਸ—ਸ਼ਾਇਦ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਭੁੱਖ ਪਿਆਸ ਖੋਹ ਲਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਿਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਅਜ਼ਨਬੀ ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਤਦੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮਿਲਣ ਦਾ ਵਾਇਦਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਫੇਰ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਨਦੀਮ ਤੇ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਦੀ ਸਾਂਝ ਗੂੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਗਈ—ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਬਾਜ਼ਾਰ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘਦੇ ਤਾਂ ਲੋਕ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਬੜੀਆਂ ਅਜੀਬ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕਦੇ। ਐਡਬਜ਼ਾ ਵਿਚ ਏਸ਼ੀਆਈ ਬੜੇ ਘੱਟ ਸਨ ਪਰ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਬਸ਼ਿੰਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਇਸ ਜੋੜੀ ਦਾ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਇਹ ਸਭ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਦਾ...ਵੈਸੇ ਏਸ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੀ ਜੰਮ ਪਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਏਸ ਗੱਲ ਵੱਲ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਂਦੀ...ਪਰ ਨਦੀਮ ਅਕਸਰ ਘਬਰਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਨਦੀਮ ਦੀ ਇਹੀ ਇਕੋ-ਇਕ ਆਦਤ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਪਿਆਰੀ ਲੱਗਦੀ ਸੀ।
ਇਕ ਦਿਨ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਪਾਰਕ ਵਿਚ ਟਹਿਲ ਰਹੇ ਸਨ। ਦੁਪਹਿਰ ਦਾ ਵੇਲਾ ਸੀ। ਸਾਹਮਣੇ ਵਿਚ ਭੌਰਾ ਫੁੱਲ ਉੱਤੇ ਮੰਡਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਇਸ ਕੁਦਰਤੀ ਨਜ਼ਾਰੇ ਵੱਲ ਵਿੰਹਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, ''ਨਦੀਮ ਵੇਖ...ਭੌਰਾ ਤੇ ਫੁੱਲ ਪਿਆਰ ਦੀ ਖੇਡ, ਖੇਡ ਰਹੇ ਨੇ। ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਹੀਂ। ਇਕ ਤੂੰ ਏਂ ਕਿ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਤੁਰਦਾ ਵੀ ਸ਼ਰਮ ਹੇਠ ਦੱਬਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਏਂ। ਬਈ ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨ ਆਂ ਤੇ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਰੰਗ ਜਾਂ ਨਸਲ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਏ। ਬੰਦੇ ਦਾ ਦਾਰੂ ਬੰਦਾ ਹੀ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਏ ਨਾ?''
'ਠੀਕ ਆਖਦੀ ਪਈ ਏਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਾਡਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰਦੀਆਂ ਨੇ ਨਾ, ਤਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ—ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਜ਼ਨਬੀ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਸਤਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਏ।'' ਨਦੀਮ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ।
'ਨਦੀਮ ਸਾਹਬ, ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਕਮੀ ਏਂ। ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖੋ, ਮੈਂ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਧੀ ਆਂ, ਫੇਰ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਆਪਣਿਆਂ ਦੀਆਂ ਵਿਅੰਗਮਈ ਅਤੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੀ ਆਂ। ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਭੌਰਾ ਸਮਝ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਫੁੱਲ ਬੱਸ। ਤੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਫੁੱਲ ਭੌਰੇ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਲਾ ਕੇ ਰਸ ਪਿਲਾਂਦਾ ਏ। ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਏਸ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨੂੰ ਸਮਝ। ਫੁੱਲ ਤੇ ਭੌਰੇ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਏ ਤੇ ਇਨਸਾਨੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਵੀ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਈ ਬਣਾਏ ਨੇ ਨਾ? ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੇਰਾ ਇਸ ਸ਼ਰਮੀਲਾਪਨ, ਮੈਨੂੰ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ ਸੀ...ਹੁਣ ਇਹੀ ਮੇਰਾ ਜੀਅ ਸਾੜਦਾ ਏ।'' ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ ਨਦੀਮ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਵਧ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਉਸ ਦੇ ਜਵਾਨੀ ਰੂਪੀ ਫੁੱਲ ਉੱਤੇ ਕਿਸ ਭੌਰੇ ਵਾਂਗ ਹੀ ਚੱਕਰ ਨਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨਾਲ ਟਹਿਲਦਿਆਂ ਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਅਜੀਬ ਅਜੀਬ ਖ਼ਿਆਲ ਆਉਂਦੇ ਸਨ।
ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਟਹਿਲਦੇ ਹੋਏ ਸਮੁੰਦਰ ਵੱਲ ਨਿਕਲ ਗਏ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਕੰਢੇ, ਹੁਸਨ ਤੇ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਨਗਰ ਵੱਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਹਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੁਸ਼ਾਕਾਂ ਵਿਚ ਹੁਸੀਨ ਤੇ ਜਵਾਨ ਚਿਹਰਿਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਵਿਚਕਾਰੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਉਹ ਦੂਰ ਚਟਾਨ ਉੱਤੇ ਜਾ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਛੱਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਛੂੰਹਦੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਅਜੀਬ ਆਨੰਦ ਮਿਲਦਾ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਮਸਤ, ਲਹਿਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਉਤਾਰ ਚੜ੍ਹਾਅ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ''ਵੇਖ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਹਿੱਕ ਵਿਚ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਏ, ਕਿਤੇ ਇਹ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਰੋੜ੍ਹ ਕੇ ਨਾ ਜਾਵੇ!''
'ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਪਿਆਰ ਦੇ ਝੱਖੜਾਂ ਵਿਚ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਆਂ—ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਤਾਂ ਜਵਾਰ-ਭਾਟੇ ਉੱਠ ਰਹੇ ਨੇ।'' ਨਦੀਮ ਨੇ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦਿਆਂ ਕਿਹਾ।
'ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿੰਨੀ ਹੁਸੀਨ ਏਂ...'' ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਨਦੀਮ ਦੀ ਰੌਅ ਵਿਚ ਹੀ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ, ''ਇੰਜ ਜਾਪਦਾ ਏ ਜਿਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ਸਾਡੀ ਚਾਹਤ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਗੋਦ ਵਿਚ ਸਮੇਟ ਲੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀਆਂ ਹੋਣ। ਲਹਿਰਾਂ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਇਕ ਗੂੰਜ ਹੈ ਤੇ ਸਾਡਾ ਪਿਆਰ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਵਾਂਗ ਅਥਾਹ।''
'ਪਰ ਡਾਰਲਿੰਗ! ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿਚ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਘੱਟ ਅਤੇ ਗ਼ਮਾਂ ਦੇ ਮਗਰਮੱਛ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।'' ਨਦੀਮ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫ਼ਿਲਾਸਫੀ ਘੋਟੀ।
'ਨਦੀਮ ਜੇ...ਜੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਡਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਏਨਾ ਤੰਗ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਨਾਰਾਜ਼ ਆਂ।'' ਤੇ ਉਹ ਉੱਠ ਕੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਨਦੀਮ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਘੁੱਟ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ।
ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਉਹ ਲੇਟ ਹੀ ਵਾਪਸ ਆਏ ਸਨ। ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਹਵਾ ਸਦਕਾ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਕਾਫੀ ਖਿੜੀ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਫਲੈਟ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦੀ ਥਾਂ ਨਦੀਮ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਰਾਤ ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਹੀ ਤੇ ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਦੋਵੇਂ ਕਾਲਜ ਨਹੀਂ ਗਏ ਸਨ।
ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਬਰਤਾਨਵੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਮਿਸਟਰ ਅਨਕ ਵ. ਪਾਵਲ ਨੇ ਨਸਲੀ ਵਿਤਕਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਭਾਸ਼ਨ ਵਿਚ ਇੱਥੇ ਰਹਿ ਰਹੇ ਗ਼ੈਰ ਸਫ਼ੇਦ ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਫੀ ਵੱਡਾ ਮਸਲਾ ਦੱਸਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇੱਥੇ ਵੱਸਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਤਾਂਕਿ ਬਰਤਾਨੀਆਂ ਵਿਚ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਸਤੀਆਂ ਨਾ ਵੱਸ ਸਕਣ। ਪਾਵਲ ਦੇ ਭਾਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਕਾਫੀ ਤੇਜ਼ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਏਸ਼ੀਅਨਜ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਅੱਗ ਭੜਕ ਉਠੀ ਸੀ।
ਜਾਤੀਵਾਦ ਦੀ ਇਹ ਅੱਗ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਉੱਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਨਦੀਮ ਨੂੰ ਇਕ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਤੇ ਸੁਲਝੇ ਹੋਏ ਆਦਮੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਪਰਖਿਆ ਸੀ। ਉਂਜ ਵੀ ਉਹ ਇਕ ਆਜ਼ਾਦ ਖ਼ਿਆਲ, ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਅਤੇ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦੀ ਕੁੜੀ ਸੀ। ਰੰਗ ਅਤੇ ਨਸਲ ਦੇ ਮਸਲਿਆਂ ਵਿਚ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਗੋਂ ਉਹ ਨਸਲ ਪ੍ਰਸਤਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੱਢੇ ਗਏ ਇਕ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮੁਜਾਹਰੇ ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਹਿੱਸਾ ਵੀ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਨ ਵਿਚ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ 'ਰੰਗ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ...ਇਸ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਆਦਮੀ ਦੀ ਕੀਮਤ ਘਟਦੀ ਜਾਂ ਵਧਦੀ ਨਹੀਂ, ਸਿਰਫ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੀ ਇਸ ਪਾੜੇ ਨੂੰ ਵਧਾਅ ਰਹੇ ਨੇ ਤੇ ਉਹ ਉਗਰਵਾਦੀ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸਭਿਅਤਾ ਤੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਬਦਾਨਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਨੇ।'
ਨਦੀਮ, ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਦੀ ਏਸ ਸੋਚ ਤੋਂ ਬੜਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋਸਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਸ ਦੋਸਤੀ ਉੱਤੇ ਮਾਣ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਹ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਇਕ ਉਰਦੂ ਫ਼ਿਲਮ ਵਿਖਾਉਣ ਲੈ ਗਿਆ। ਸਿਨੇਮਾ ਹਾਲ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਦਰਸ਼ਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘੂਰ-ਘੂਰ ਕੇ ਵੇਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਨ। ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਭੁੱਖੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾ ਹੀ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤੇ ਇਕ ਸੀਨ ਉੱਤੇ ਜਦੋਂ ਹਾਲ ਵਿਚ ਸੀਟੀਆਂ ਵੱਜਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ ਸਨ ਤਾਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਕਾਫੀ ਖਿਝ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਨਦੀਮ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਏਸ ਹਰਕਤ ਉੱਤੇ ਖਿਝ ਚੜ੍ਹ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਵਿਚਾਲਿਓਂ ਹੀ ਉੱਠ ਤੁਰੇ ਸਨ। ਕੁਝ ਤਮਾਸ਼ਬੀਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਘਟੀਆ ਵਾਕ ਵੀ ਉਛਾਲੇ ਸਨ। ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਬੋਰ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਨਦੀਮ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗੀ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਫ਼ਲੈਟ ਵਿਚ ਲਿਆ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਪਕਾ ਕੇ, ਦੇਸੀ ਖਾਣਾ ਵੀ ਖੁਆਇਆ ਸੀ। ਫੇਰ ਕਿਤੇ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਮੂਡ ਠੀਕ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਉਂਜ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਨਦੀਮ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਤੋਰਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਕੋਰਸ ਅਧੂਰਾ ਰਹਿ ਜਾਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਟਾਲ ਦੇਂਦਾ ਸੀ...ਪਰ ਰਾਤੀਂ ਜਦੋਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਮਾਂ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਹੈ—ਕੁਆਰੀ ਮਾਂ! ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਖਾਸ ਮਹੱਤਵ ਨਹੀਂ ਪਰ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ਾ ਅਪਨਾਉਣਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਵਿਆਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ''ਤੈਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ।''
'ਮੈਂ ਅਜੇ ਵਿਆਹ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਸਕਦਾ। ਮੇਰੀਆਂ ਕੁਝ ਮਜ਼ਬੂਰੀਆਂ ਨੇ।'' ਨਦੀਮ ਨੇ ਟਾਲਨਾ ਚਾਹਿਆ ਤਾਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਝਗੜ ਪਈ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਕੀ ਨੀਂਦ ਹਰਾਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਆਪ ਤਾਂ ਨੀਂਦ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾ ਕੇ, ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲ-ਭੁਲਾਅ ਕੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਸੌਂ ਗਈ...ਪਰ ਨਦੀਮ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪਾਸੇ ਪਰਤਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਹੀ ਲਾਹਨਤਾਂ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿਚ ਝੂਠ ਕਿਉਂ ਬੋਲਿਆ ਸੀ? ਜਦੋਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਕੀ ਸੋਚੇਗੀ? ਇਹੀ ਸੋਚਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅਖ਼ੀਰ ਉਸ ਨੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੂੰ ਸੱਚਾਈ ਦੱਸ ਦਵੇਗਾ ਤੇ ਫੇਰ ਉਸ ਨੂੰ ਨੀਂਦ ਆ ਗਈ ਸੀ।
ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਅੱਠ ਕੁ ਵਜੇ ਪੋਸਟਮੈਨ ਨੇ ਬਾਹਰੋਂ ਘੰਟੀ ਵਜਾਈ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਦੀ ਅੱਖ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ। ਨਦੀਮ ਦੇ ਨਾਂਅ ਇਕ ਰਜਿਸਟਰਡ ਲੈਟਰ ਸੀ...ਉਸ ਨੇ ਨਦੀਮ ਨੂੰ ਜਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੀ ਨਦੀਮ ਦਾ ਖ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਪਰ...ਅੱਜ ਉਸ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੋਈ ਕਿ ਖ਼ਤ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖੇ, ਪਰ ਫੇਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਸੋਚ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਖ਼ਤ ਨਦੀਮ ਨੂੰ ਹੀ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਾਹਮਣੇ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਜ਼ਿੱਦ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਇਹ ਖ਼ਤ ਨਦੀਮ ਦੀ ਪਤਨੀ ਰਜ਼ੀਆ ਦਾ ਸੀ...ਸੋ ਉਹ ਟਾਲ-ਮਟੋਲ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨੇ ਹਿਰਖ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਲਿਫ਼ਾਫ਼ਾ ਖੋਹਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਇਕ ਤਸਵੀਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਡਿੱਗ ਪਈ। ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਬਰੀਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲਿਖਾਈ ਵਿਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ...: 'ਪਿਆਰੇ ਪਤੀ ਤੇ ਡੈਡੀ ਨਦੀਮ ਦੇ ਨਾਂਅ'। ਤਸਵੀਰ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਧੀ ਦੀ ਸੀ।
ਅਚਾਨਕ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਹਿਰਖ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਨਦੀਮ ਦੀ ਗੱਲ੍ਹ ਉੱਤੇ ਇਕ ਕਰਾਰੀ ਜਿਹੀ ਚਪੇੜ ਮਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, ''ਤੂੰ ਕਮੀਨਾ ਏਂ। ਝੂਠਾ ਤੇ ਦਗ਼ਾਬਾਜ਼। ਪਾਵਲ ਠੀਕ ਹੀ ਆਖਦਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਲੋਕ ਏਥੇ ਰਹਿਣ ਦੇ ਕਾਬਿਲ ਨਹੀਂ।'' ਤੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਆਪਣਾ ਪਰਸ ਚੁੱਕ ਕੇ ਚਲੀ ਗਈ ਸੀ।
ਆਪਣੀ ਗੋਰੀ 'ਗਰਲ ਫਰੈਂਡ' ਦਾ ਥੱਪੜ ਖਾ ਕੇ ਨਦੀਮ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਰਜ਼ੀਆ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਪਿੱਛੇ ਨਦੀਮ ਤੋਂ ਥੱਪੜ ਖਾਧਾ ਸੀ ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ''ਮੇਰੇ ਸਿਰਤਾਜ। ਮੈਥੋਂ ਕੋਈ ਗ਼ਲਤੀ ਹੋਈ ਏ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਹੋਰ ਮਾਰੋ। ਤੁਹਾਡੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਆਂ ਨਾ, ਜੇ ਇੰਜ ਹੀ ਤੁਹਾਡਾ ਗੁੱਸਾ ਉਤਾਰ ਸਕਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪਤਨੀ ਧਰਮ ਸਮਝਾਂਗੀ।''
ਪਤੀ-ਵਰਤਾ ਰਜ਼ੀਆ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਨਦੀਮ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ।...ਤੇ ਕਰਿਸਟੀਨਾ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਦਗ਼ੇ ਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀ ਉਹਨਾਂ ਹੰਝੂਆਂ ਵਿਚ ਵਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਹਲ ਨਾਲ ਉੱਠਿਆ ਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਟਰੈਵਲ ਏਜੰਸੀ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ, ਆਪਣੀ ਰਜ਼ੀਆ ਤੇ ਧੀ ਨਾਇਲਾ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਬੁੱਕ ਕਰਵਾ ਆਇਆ।
ਹੁਣ ਫੇਰ ਉਹ ਕਿਲੇ ਵੱਲ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਰਾਹ ਵਿਚ ਖਲੋ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਫੁੱਲ ਘੜੀ ਵਿਚ ਟਾਈਮ ਵੀ ਵੇਖਿਆ ਸੀ।
   ੦੦੦ ੦੦੦ ੦੦੦  

   ਜੱਗ ਬਾਣੀ 16 ਦਸੰਬਰ 1984.